Jak motoryka wpływa na rozwój mowy dziecka?

Motoryka a rozwój mowy dziecka.

Czy mowa i ruch są ze sobą powiązane? Okazuje się, że tak i mają wiele wspólnego. Rozwój mowy jest ściśle powiązany z prawidłowym rozwojem ruchowym i posturalnym (od pozycji leżącej do stojącej). Temat warto zgłębić, aby skutecznie wspierać podopiecznych.

Pierwsze komunikaty dziecka związane z ruchem

Rozwój centralnego układu nerwowego opiera się o bodźce sensoryczne, które uzależnione są od umiejętności ruchu. Od pierwszego dnia życia towarzyszą nam odruchy, które mogą być reakcją na określoną sytuację. Pozornie nieznaczące reakcje mają w późniejszym czasie wpływ na emocjonalność dziecka, zachowanie czy umiejętność uczenia się.

Komunikacja to umiejętność, która rozwija się już w życiu płodowym. Maluch potrafi reagować np. na dźwięki z zewnątrz, a po narodzinach także na znajomy głos mamy. Sytuacja wygląda podobnie w kwestii rozwoju posturalnego. Zaczyna się, gdy maluch jest jeszcze w brzuchu i przyśpiesza w pierwszym roku życia dziecka. Jest to czas, kiedy pojawiają się komunikaty przedwerbalne, zarówno te świadome, jak i nieświadome (płacz, śmiech, reakcje na bodziec).

Liczne badania i obserwacje potwierdzają, że prawidłowy rozwój ruchowy wpływa na kształtowanie mowy. W trakcie oceny umiejętności komunikacyjnych ocenia się m.in. motorykę małą i dużą, czyli np. precyzyjne ruchy rąk i koordynacja.

Obserwując dziecko i analizując zebrane informacje o rozwoju ruchu i mowy można ocenić sposób funkcjonowania centralnego układu nerwowego. Ułatwia to rozpoznanie czy rozwój funkcji motorycznych przebiega prawidłowo. Jeśli nie, można wnioskować, że pojawią się także zaburzenia w rozwoju mowy.

Jak funkcjonuje mózg? Integracja sensoryczna

Terapie neurologiczno – behawioralne są teraz bardzo szeroko znane i analizowane przez wielu naukowców. Dezorganizacja integracji sensorycznych jest przyczyną niektórych zaburzeń uczenia się, także rozwoju mowy. Praca nad zaburzeniami integracji sensorycznej poprawia nie tylko wyniki w nauce, ale także w szeroko pojętym rozwoju.

Integracja sensoryczna, czyli zdolność do takiej organizacji informacji sensorycznych, by można je było wykorzystać, może być usprawniona przez kontrolę nad docierającymi do nas bodźcami.

Procesy integracji sensorycznej odpowiedzialne są za percepcję i innego rodzaju syntezy danych zmysłowych. Terapia integracji sensorycznej pozwala wykształcić umiejętność percepcji, zapamiętywania i planowania motorycznego. To zdolności, które później są konieczne na każdym etapie życia człowieka.

SI łagodzi pewne utrudnienia w nauce, które wpływają na proces uczenia się. Pierwsze zadania dotyczące rozwoju percepcyjnego opierały się na zadaniach manualnych koordynujących oko z ręką i skupiały się na elementach percepcyjno-motorycznych.

Mózg człowieka wie jak postrzegać i jak się uczyć. Każde dziecko musi przejść określoną sekwencję rozwojową, która skutkować będzie umiejętnością zdobywania wiedzy. Każdy etap rozwoju jest w jakimś stopniu uzależniony od pewnego poziomu dojrzałości szkolnej.

Jean Piaget, psycholog i biolog, podkreśla wagę odruchów i czuciowo-ruchowego etapu rozwoju dziecka. Ten okres umożliwia przeżywanie znaczących doświadczeń i dokonywanie skojarzeń, które są źródłem inteligencji czuciowo-ruchowej. Człowiek nie byłby w stanie funkcjonować bez odruchów rdzeniowych.

Jeszcze trudniej żyłoby się bez złożonych reakcji ruchowych i integrujących bodźce sensoryczne, którymi zajmuje się pień mózgu. Z kolei funkcjonowanie kory mózgowej jest silnie uzależnione od funkcjonowania pnia mózgu. Wraz z rozwojem kory mózgowej zaczęły się rozwijać kora wzrokowa i płat ciemieniowy, który wspomaga funkcje sensomotoryczne.

Ośrodki odpowiedzialne za słuch rozwinęły się w ośrodki mowy. Potwierdza to skuteczność integracji sensorycznej we wspomaganiu rozwoju językowego. Już Lassek łączył wagę tych funkcji z rozwojem czucia i motoryki dłoni. Istotny jest tu też przedpoznawczy okres rozwoju mózgu, na którym skupia się też integracja sensoryczna. Półkule mózgowe nie byłyby w stanie zinterpretować bodźców z otoczenia, gdyby nie były one przekazywane przez pień mózgu i rdzeń kręgowy.

Przodomózgowie było na początku organem zmysłowym, do którego przeniosło się kierowanie motoryką, prawdopodobnie w celu lepszej integracji czucia i ruchu, za ewolucją układu nerwowego stoi środowisko wypełnione danymi, co wywołało wyraźne zmiany w zdolności do przyswajania informacji.

Jednym z niezwykłych momentów w historii ewolucji układu nerwowego był jednostronny rozwój neuronów czuciowych w opozycji do ruchowych. Umożliwiło to skuteczną percepcję otoczenia, czego skutkiem było powstaniem nowych i bardziej złożonych reakcji adaptacyjnych.

Bodźce oddziaływające na układ nerwowy mają ogromny wpływ na jego rozwój. To, co się dzieje, pomiędzy bodźcami, reakcjami, i sposobem wpływania ich na te zdarzenia, leży często w problemach związanych z zaburzeniem uczenia się.

Wpływ środowiska na wrażliwy, chłonny i rozwijający się układ nerwowym można zaobserwować u rozwijającego się dziecka. Wrodzone popędy dziecka i możliwości jego układu nerwowego pozwalają reagować na różne sposoby. W wiele z tych reakcji dziecko wkłada maksymalny wysiłek, przez co zdobywa biegłość w radzeniu sobie z tymi wymogami oraz doświadczenia, które wspomagają jego rozwój.

Pień mózgu jest całkowicie związany z układami ruchowymi, w tym widocznymi reakcjami całego ciała rządzonymi przez integrację. Półkule mózgowe umożliwiły pojawienie się bardziej złożonych wzorców ruchowych opartych na precyzyjniejszych danych czuciowych. Liczne objawy obserwowane u dzieci z zaburzeniami uczenia się sugerują dysfunkcje w pniu mózgu, duża część terapii jest skoncentrowana na uporządkowaniu działań tych mechanizmów integracji sensorycznej.

Pień mózgu skupia się na całościowej funkcji czuciowo-ruchowej, na przykład takiej, która jest wykorzystywana w prostej percepcji przestrzeni. Kora mózgowa wyspecjalizowana jest i zindywidualizowanymi działaniami np. czytaniem czy używaniem przyborów piśmienniczych.

Nie ma takiego miejsca w mózgu, jądra komórkowego czy pojedynczego neuronu, który byłby wystarczalny, odizolowany od pozostałych neuronów. Każdy obszar czuciowy kory mózgowej jest obszarem integrującym, który nakłada się na pola integrujące inne funkcje sensoryczne.

Gdy mowa o ośrodkowym układzie nerwowym, mechanizmy oznaczają proces transformacji informacji, często natury sensorycznej w taki sposób, by podkreślić sposób działania, zwykle mający charakter ruchowy. Mechanizm ten pokazuje jedną z podstawowych zasad funkcjonowania mózgu. Chodzi o przetwarzanie informacji sensorycznych w celu zaplanowania i wykonania działania, które będzie w danej sytuacji służyło przetrwaniu.

Dziecko z problemami w uczeniu się często wykazuje niewłaściwe funkcjonowanie samoorganizujących się mechanizmów. Celem terapii jest normalizacja mechanizmów. Ich funkcjonowanie w kontekście ciągłej aktywności układu nerwowego, podkreślali w teorii pola czuciowo – napięciowego, pierwsi teoretycy percepcji Werner i Wapner.

Jak wspierać dziecko w rozwoju mowy?

Trening przez zabawę nie dość, że skuteczny to dostarcza wiele radości. Większość z proponowanych aktywności możesz wykonać w domu. Pamiętaj, że ważna jest systematyczna praca, która przynosi najlepsze efekty.

Gry i zabawy do wykorzystania:

• śpiewanie piosenek,
• recytowanie wierszychków,
• zabawy paluszkowe,
• „taczka”,
• gra w klasy,
• prace plastyczne: kredki, farby, bibuła, plastelina.

Większość zabaw na pewno pamiętasz z lat dziecięcych, a będąc nauczycielem, widzisz je na co dzień. Dobrze sprawdzają się na etapie rozwoju u dziecka mowy. Efektywność to nie wszystko. Na uwagę zasługuje także prostota tych czynności i łatwość ich wykonania. Możesz ćwiczyć z maluchem w domu, żłobku, przedszkolu, podczas jazdy samochodem czy w trakcie zakupów. Dzięki temu masz okazję zintensyfikować trening, który jest jednocześnie dla dziecka zabawą.

Powyższy materiał nie wyczerpuje tematu. Równie przydatne i bardziej szczegółowe informacje znajdziesz w naszym kursie: Motoryka a rozwój mowy dziecka. Serdecznie zapraszamy!

Bibliografia:

1. D. Weichert-Figurska, Nie seplenię, Gdańsk 2015.
2. E.M.Skorek, Z logopedią na ty. Podręczny słownik logopedyczny, wyd. Impuls, Kraków 2005.
3. S. Masgutowa, A. Regner, Rozwój mowy dziecka w świetle integracji sensomotorycznej, wyd. Continuo, Wrocław 2009.
4. B.Odowska-Szlachcic, Metoda integracji sensorycznej we wspomaganiu rozwoju mowy u dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego, wyd. Harmonia.
5. A.J.Ayeres, Integracja sensoryczna a zaburzenia uczenia się, Harmonia Universalis, Gdańsk 2021.