Jak zabawy konstrukcyjne wpływają na dzieci?

Budowanie, tworzenie i wymyślanie czegoś nowego, to ekscytujący proces, który daje wiele frajdy maluchom, ale również osobom dorosłym. Na początku powstaje koncepcja, która stopniowo zaczyna nabierać określonego kształtu. Rezultaty bywają różne, ale najczęściej przynoszą radość dziecku, a ta daje mu motywację do realizacji kolejnych projektów.

Albert Einstein powiedział kiedyś: „Wyobraźnia jest ważniejsza od wiedzy”. Wykorzystywanie prostych przedmiotów, jak drewniane klocki czy bardziej rozbudowane typu Lego, pobudzają kreatywność i ćwiczą sprawność manualną dziecka. Budowanie, tworzenie i wymyślanie czegoś nowego, to ekscytujący proces, który daje wiele frajdy maluchom, ale również osobom dorosłym. Na początku powstaje koncepcja, która stopniowo zaczyna nabierać określonego kształtu. Rezultaty bywają różne, ale najczęściej przynoszą radość dziecku, a ta daje mu motywację do realizacji kolejnych projektów.

Nieskończone możliwości

Zabawy konstrukcyjne doskonalą rozwój spostrzegawczo-ruchowy, wyzwalają pomysłowość, wymagają skupienia uwagi i uczą obserwacji. Klocki to najpopularniejsza zabawka konstrukcyjna, która ma nieskończenie wiele możliwości konfiguracji. Po zbudowaniu statku kosmicznego czy bezludnej wyspy, obiekty najpewniej nie trafią na półkę - może na chwilę. Brzdąc z pewnością będzie chciał wrócić do efektów swojej pracy. Wówczas zaczyna się modyfikacja, ulepszanie, czasami destrukcja i ponowne tworzenie od podstaw czegoś zupełnie innego przy użyciu tego samego zestawu klocków.

Przykład z życia

Mariusz Król - właściciel Wolf 3D, który uważany jest za „polskiego Elona Muska”, na podcaście u Roberta Gryna opowiedział historię swojego przyjaciela i jego dzieci.  Przyznał, że intrygowało go, co kryje się za pewnymi drzwiami w domu kolegi. Gdy pewnego razu o to zapytał, w odpowiedzi usłyszał, że znajdują się tam wszystkie zabawki, które jego pociechy otrzymują od znajomych. Dzieci bawią się nimi przez 15 minut, ale szybko się nudzą i ostatecznie prezenty trafiają do „przechowalni”. Mariusz Król, usłyszał też, że dzieci wolą bawić się klockami, które im się nigdy nie nudzą.

Ta krótka historia pokazuje, że przedmioty, których dzieci używają do zabawy, rzadko kiedy zajmują je na długo i najczęściej lądują w szafie czy na strychu. Z kolei klocki wyzwalają kreatywność i umożliwiają zbudowanie czegokolwiek, co młody umysł jest w stanie sobie wymyślić. Oczywiście wszystko na miarę manualnych możliwości. Nie ma jednak wątpliwości, że pomysłowość u brzdąców potrafi przyćmić nie jeden dorosły umysł. Warto więc pracować nad zabawami z konstruowaniem, które wszechstronnie rozwijają pociechy.

Zalety zabaw konstrukcyjnych

Zadania manualne bardzo pomagają m.in. w późniejszej nauce pisania. Dzieci nie mają problemu z właściwym utrzymaniem długopisu i kreśleniem liter czy rysowaniem. Tworzenie konstrukcji z różnych elementów lub mas, rozwija kreatywność. Takie zabawy znakomicie pobudzają wyobraźnię i wyzwalają pomysłowość. Samodzielna praca nad budowlą uczy koncentracji, skupienia i obserwacji. W późniejszych latach dochodzi do tego też nauka planowania kolejnych etapów budowy. Dziecko samo tworzy coś zupełnie nowego, jest tego sprawcą i może urzeczywistniać wytwory swojej wyobraźni - taka aktywność daje bardzo wiele radości i satysfakcji, a także sprawia, że młody człowiek wierzy w siebie, a jego samoocena wzrasta.

Rozwijanie przez konstruowanie 

Działania konstrukcyjne obejmują zestaw elementów służących do zabawy, polegającej na manipulacji w celu zbudowania zorganizowanego układu. Tak - to może być skomplikowane. Z wielu przeróżnych elementów, metodą prób i błędów, ma powstać dobrze przemyślana całość. To wszystko co dzieje się „po drodze”, w całym procesie tworzenia oraz budowania, ma dla rozwoju umysłowego i fizycznego dziecka ogromne znaczenie. Wszelkie zabawy konstrukcyjne inspirują, pozwalają realizować fantazje budowlane, dają dzieciom w każdym wieku wiele radości i bezsprzecznie stanowią okazję do nabywania nowych doświadczeń, zarówno intelektualnych jak i emocjonalnych.

Odpowiedzialność za powierzony projekt, to także nauka trudnej sztuki wygrywania i jeszcze trudniejszej przegrywania. W konsekwencji pojawia się konieczność mierzenia się nie tylko z grupą, ale z samym sobą, swoimi postępami, możliwościami i wiedzą. To także bardzo wymagająca umiejętność doprowadzania powierzonych zadań do końca.

U najmłodszych dzieci, pierwsze zadania konstrukcyjne mają raczej formę zabawy manipulacyjnej. Polegają na przypadkowym łączeniu elementów, wyjmowaniu, wkładaniu, obracaniu, a także na przekładaniu z rączki do rączki.

Roczniaki będą podejmować pierwsze próby ustawienia wieży czy łączenia klocków. Wraz z rozwojem dziecka, zabawy manipulacyjne ewoluują w stronę aktywności konstrukcyjnych. Młodsze przedszkolaki będą odwzorowywać to, co widzą u innych - naśladują otoczenie, działają zgodnie z prostą instrukcją. Starsze pokuszą się o realizację pierwszych własnych pomysłów. Ich budowle będą coraz bardziej skomplikowane, otrzymają swoje nazwy i różne funkcje. Im starsze dziecko, tym większa świadomość planowania swoich działań, a efekty coraz bardziej szczegółowe i bogatsze w detale.

Czego uczą poszukiwania?

Zabawy konstrukcyjne nie dostarczają gotowych rozwiązań. Raczej skutecznie motywują dzieci do ich poszukiwania. Uczą koncentracji i cierpliwości. Rozwijają zdolność planowania i przewidywania. Usprawniają koordynację wzrokowo-ruchową i ręka-oko. Angażują małą motorykę, tak bardzo istotną w czasie dalszej nauki, bo poprzedzającą umiejętność pisania. Uczą precyzji. Dają poczucie sprawstwa, rozbudzają kreatywność, zaspokajają potrzebę tworzenia, ćwiczą pamięć. Uczą porządkować i klasyfikować, określać umieszczenie przedmiotów w przestrzeni, ich położenia. Dziecko, które konstruuje, poszerza swój zasób słów, uczy się języka, poznaje nazwy kształtów, kolorów, faktur i materiałów. Dostosowuje się i zapamiętuje reguły i zasady.

Konstruowanie łączy różne dyscypliny

Fenomen konstruowania polega na tym, że nie definiuje dzieciaków i nie ogranicza ze względu na wiek czy ich możliwości. Dzieci w wieku szkolnym na poziomie bardziej zaawansowanym niż przedszkolaki, dodatkowo wzbogacając swoją wiedzę ogólną o świecie. Za tworzeniem konkretnej budowli (często istniejącej i znanej) idą konkretne informacje na jej temat. Co to jest? Jak powstało? Kiedy? Z czego jest zrobione? Po co? Gdzie się znajduje? Co stanowiło trudność dla inżynierów czy projektantów w rzeczywistości? Obok budowania, jest jeszcze prezentacja z wiedzy ogólnej o danej budowli. Tu pojawia się bardzo ważny aspekt współpracy. Kiedy starsze dzieci pracują na jednym komplecie klocków i do dyspozycji mają jedną instrukcję, ćwiczą umiejętność pracy w zespole. Konstruowanie naturalnie łączy w spójną całość nauki przyrodnicze, technologię, inżynierię i matematykę.

Krytyczne myślenie i kreatywność

Projektowanie zachęca do krytycznego i technicznego myślenia oraz kreatywnego rozwiązywania problemów. Dzięki praktyce, dzieci nieświadomie poznają prawa fizyki i mechaniki. Starsze szkolniaki i nastolatki motywuje budowanie modeli, które można samodzielnie wprawić w ruch. Takie konstruowanie daje pociechom władzę nad stworzonym obiektem. Kolejnym zaawansowanym krokiem pracy twórczej będzie programowanie, które proponuje się najstarszym grupom wiekowym. Specjalne klocki, elementy i aplikacje  stanowią idealny sposób wprowadzenia nastolatków w świat programowania. Z kolei wykorzystując zbudowane przez siebie modele i postacie, starsze dzieciaki uczą się tworzyć własne animacje.

Klocki to pierwsza rzecz jaka przychodzi nam do głowy, kiedy mowa o zabawach konstrukcyjnych. Jednak do skomplikowanych zajęć należą także: lepienie, wyrabianie, wznoszenie zamków z piasku, usypywanie mostów, zabawa ciastoliną, piaskiem kinetycznym, masą solną, nawlekanie guzików i koralików na druty i sznurki, tworzenie modeli z mniejszych elementów, majsterkowanie i konstruowanie gier planszowych.  Wszystkie powyższe aktywności angażują wyobraźnię i mechanizmy związane z planowaniem i wpływają doskonale na integrację sensoryczną.

Umiejętności menedżerskie w konstruowaniu

Na pierwszych kartach książki Ricky W. Griffin „Podstawy zarządzania organizacjami” autor definiuje menedżera: „Jest to ktoś, kto odpowiada przede wszystkim za realizację procesu zarządzania, a zwłaszcza ktoś, kto planuje i podejmuje decyzje, organizuje, przewodzi ludziom oraz kontroluje zasoby ludzkie, finansowe, rzeczowe i informacyjne”.

Wymienione cechy kształtuje się, przynajmniej w części, również u najmłodszych. Można je dodatkowo rozwinąć poprzez zabawę w konstruowanie. Opisane wcześniej stadia poznawcze zmieniają się wraz z wiekiem. Z czasem przystąpienie do projektu nie zaczyna się od chaotycznego układania klocków i wymyślania koncepcji na poczekaniu, a od planowania, analizowania, wyciągania wniosków z wcześniejszych realizacji i uczenia się na błędach.

Jak nauczyć dziecko planowania?

Planowanie pomaga w realizowaniu długoterminowych projektów i gospodarowaniu czasem pomiędzy obowiązkami, hobby i odpoczynkiem, dzięki ustalaniu priorytetów i odpowiednich strategii. Aby nauczyć dzieci planowania, wystarczy zacząć od kilku prostych kroków. Można je także z powodzeniem wykorzystać przy okazji zabaw konstrukcyjnych. Wśród nich wymienić można:

• Tworzenie osobistego kalendarza - prowadzenie notatek z wydarzeń i projektów, to podstawa planowania. Dzięki temu uczeń pamięta o wszystkich obowiązkach, czy zaplanowanych działaniach. Dziecko może dostosować kajet do własnych potrzeb za sprawą grafik, rysunków czy zdjęć.
• Menu czyli listy kontrolne - dzięki nim uczeń znajdzie przedmioty potrzebne do podjęcia konkretnych działań, a takie działanie maksymalnie skróci czas przygotowań. Listy zadań można umieszczać w pokoju dziecka, w klasie lub osobistym kalendarzu, gdzie łatwo do nich zajrzeć i sprawdzić postępy.
• Planowanie budowli, gry, własnego projektu kreatywnego (np. obrazu) - dobrym treningiem organizacyjnym, jest samodzielne stworzenie własnego wytworu. Dziecko powinno zastanowić się nie tylko, co będzie robić, ale także, jakich narzędzi, sprzętów lub innych rekwizytów będzie potrzebował. Jeśli pociecha chce wznieść wieżę, to musi wiedzieć z czego chce ją zrobić, gdzie będzie ją budować, co zrobi, gdy pojawią się problemy (np. brak surowca), a także czy będzie to projekt solowy czy w duecie lub zespole.
• Konstrukcje wspólne - w takim wypadku poruszamy zagadnienia dotyczące delegowania zadań. Nie musimy wyznaczać lidera, ale warto wskazać osobę, która skoordynuje całą realizację i będzie w stanie powiedzieć, czy konkretna osoba lub zespół pracują zgodnie z planem w ramach swoich wytycznych. Jest to ważne, żeby później złożyć poszczególne elementy w monolit, który ma być odzwierciedleniem pierwotnych założeń. 
• Biznesplan - przed jego ułożeniem staje wielu przedsiębiorców, zanim rozpoczną działalność gospodarczą. Można pokusić się o stworzenie konceptu szkolnej wystawy prac albo zacząć od pomysłu na ekspozycję własnych dzieł ucznia. Wówczas biznesplan będzie zawierał informacje o potrzebnym sprzęcie do prezentacji projektów, wydatków na całe przedsięwzięcie (np. drukowanie ulotek z zaproszeniem), a także inne założenia, które pomogą sprawnie przeprowadzić wernisaż.

Samodzielne myślenie, tak potrzebne przy zabawach konstrukcyjnych, to zbiór różnych umiejętności, które pomagają dzieciom uczyć się i podejmować decyzje. To zdolność do analizowania informacji i określenia, czy jest ona dobra, czy zła, przydatna lub nie. Myśleć krytycznie o problemie, to także być otwartym na różne rozwiązania i na ich poszukiwanie. W miarę rozwoju dziecka, takie umiejętności pozwalają mu zastanawiać się, oceniać i podejmować decyzje niezależnie od rodziców czy nauczycieli.

Temat jest znacznie obszerniejszy i warty zgłębienia. W tym celu przygotowaliśmy specjalne szkolenie pt. „Rozwijanie przez konstruowanie - dlaczego warto, aby dzieci planowany i tworzyły”. Znajdziesz w nim wiele przydatnych informacji, które pomogą w ulepszeniu własnych metod dydaktycznych. Zachęcamy do zapoznania się z kursem!

„Aby malować, musisz zamknąć oczy i zacząć śpiewać” - Pablo Picasso