Stres - wróg czy sprzymierzeniec?

Organizm reaguje na różnego rodzaju doświadczenia i zdarzenia. Jeśli są one nieprzyjemne, wówczas może pojawić się stres. Czy to dla nas dobrze?

Poznanie i zaakceptowanie własnych ograniczeń jest kluczem do odkrycia, kim naprawdę jesteśmy, a nie kim myślimy, że powinniśmy być.

Termin "stres” pochodzi z fizyki, gdzie odnosi się on do różnego typu napięć, nacisków, sił, które działają na system. Termin ten do nauk o zdrowiu po raz pierwszy wprowadził Hans Selye w 1926 r. Jako student drugiego roku medycyny na uniwersytecie w Pradze, zwrócił on uwagę na fakt, że u wszystkich pacjentów cierpiących z powodu różnych dolegliwości somatycznych, występuje wiele wspólnych symptomów. Zaliczyć do nich można: utratę apetytu, osłabienie mięśni, podwyższone ciśnienie krwi, utratę motywacji do osiągnięć. Selye nazwał je zwyczajnie „syndromem choroby”. 

W swych wczesnych pracach Selye używał terminu "stres” do opisania: „sumy wszystkich niespecyficznych zmian funkcjonalnych lub organicznych” albo „stopnia zmęczenia znużenia ciała”. Bardziej współczesna definicja stresu podana przez Selye-go głosi: „stres jest specyficzną reakcją organizmu na wszystkie niedomagania”.

Selye jako pierwszy postawił hipotezę, że szereg chorób somatycznych jest skutkiem niezdolności człowieka do radzenia sobie ze stresem. Zjawisko to nazwał mianem niewydolności tzw. syndromu ogólnej adaptacji i opisał je w pierwszej swojej książce na temat stresu w roku 1956 pt. The Stress of Life.

Czym jest stres? - 3 różne jego definicje

Stres może być opisywany na różne sposoby. Przedstawiamy trzy jego typy, z którymi można się spotkać. Wymienić należy:

Stres jako bodziec – sytuacje występujące w naszym otoczeniu mające naturalną zdolność do wywoływania napięcia i silnych emocji. Do teorii związanych z tym rodzajem definicji należą: teoria Ellio i Eisdorfer, koncepcja Janisa oraz koncepcja zmian życiowych Thomasa Holmesa i Richarda Rahe’a.

Stres jako reakcja – zarówno fizjologiczna, jak i psychologiczna będąca odpowiedzią na działanie stresorów (sytuacji wywołujących stres). Do teorii związanych z tym rodzajem definicji należą: homeostatyczna teoria Cannona czy koncepcja Selyego (GAS, LAS).

Stres jako proces lub transakcja – relacja między jednostką a otoczeniem: transakcyjny model Lazarusa, koncepcja Antonovsky'ego, koncepcja Hobfolla, koncepcja sytuacji trudnych Tomaszewskiego, regulacyjno-informacyjna teoria stresu Reykowskiego.

Czym jest reakcja stresowa?

Reakcja stresowa pojawia się w sytuacjach zagrożenia, niepewności, lub w przypadkach ograniczenia kontroli nad sytuacją. Stres pojawia się, gdy umysł i ciało reagują na jakąś realną lub wyobrażoną sytuację. Czynniki powodujące stres nazywamy stresorami. 

Na zetknięcie się ze stresorem odpowiada zarówno ciało, jak i umysł. Reakcja stresowa zaczyna się w mózgu. Mózg dokonuje interpretacji poznawczej bodźca, który zostaje zdefiniowany jako zagrażający lub nieprzyjemny. Nawet jeśli bodziec stresujący ma charakter obiektywny, działa bez naszej woli, jak np. hałas, lub ekstremalne temperatury, to i tak uruchamia on pewne reakcje emocjonalne w podwzgórzu, skąd rozpoczyna się reakcja fizjologiczna. Stres jest zatem zjawiskiem nie tylko fizjologicznym, ale także psychicznym.

Jakie są czynniki wywołujące stres, tzw. stresory?

Jedną z podstawowych właściwości stresu jest olbrzymia różnorodność czynników, które mogą go wywoływać.  Stresory, czyli czynniki wywołujące stres w miejscu pracy, to wydarzenia lub okoliczności, które powodują u pracownika poczucie, że stawiane mu wymagania przerastają możliwości poradzenia sobie w danej sytuacji.

 Można wyróżnić kilka typów stresorów:

• stresory będące częścią wykonywanej pracy – różnego rodzaju napięcia związane z pracą, np. pracą zmianową, w której może wystąpić przemoc czy sytuacje wywołujące silną, negatywną reakcję emocjonalną,

•  stresory powstające na skutek organizacji pracy - mogą to być czynniki fizyczne (zbyt wysoka temperatura, nadmierny hałas, zimno itp.) oraz fizjologiczne, powodujące zakłócenie równowagi w organizmie (praca zmianowa, nieodpowiedni czas na odpoczynek itp.),

• stresory wynikające z nadmiernych wymagań, np. nierealistycznie określanych terminów wykonania pracy,
• stresory związane z czynnikami podmiotowymi, takimi jak stan zdrowia, relacje z innymi ludźmi, umiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach itp.

Na poniższym rysunku podano przykładowy model potencjalnych czynników mogących wywoływać stres u pracownika.

  Źródło: opracowanie własne 

Czynniki mogące wywoływać stres w pracy

W każdym zawodzie przyczyny powstawania stresu są bardzo różne. Zebrane informacje pozwolą przybliżyć, na jakie elementy zwrócić uwagę. Na niektóre bodźcie, narażasz się codziennie, a jest szansa, że poniższe zestawienie pomoże Ci ich unikać.

Negatywne skutki stresu

Stres wywiera ogromną presję na ludzkie ciało, a co za tym idzie - na psychikę. Może to prowadzić do sytuacji, które objawiają się niespokojnym snem lub innymi zaburzeniami psychicznymi, a także wieloma dolegliwościami fizycznymi, w tym wrzodami żołądka i chorobami serca.

Psychika to fascynująca i złożona rzecz, ale może być jeszcze bardziej intrygująca, gdy zmagamy się ze stresem. Jego objawami są: lęk, depresja, drażliwość, wahania nastroju (zwłaszcza w następstwie traumatycznych wydarzeń), problemy z opanowaniem gniewu lub wybuchy złości, które często nie mają nic wspólnego z tym, co dzieje się wokół nas. W skrajnych przypadkach ludzie mogą doświadczać myśli samobójczych. Istnieje wiele sposobów radzenia sobie z tymi objawami. Niektóre przykłady to ćwiczenia do zarządzania poziomem energii, aby uniknąć wyczerpania po długich okresach bez snu. Pomagają także terapie, gdzie mówiąc o tym, jak jesteś zestresowany, dajesz upust swoim wewnętrznym emocjom, które w ten sposób uchodzą z ciała. W ten sposób zapobiegasz ich gromadzeniu i eskalacji. 

Stres zabija nas na poziomie komórkowym, a nasze fizyczne manifestacje są często wyraźnymi znakami informującymi nas o tym, co się dzieje z ciałem. Objawy wahają się od bezsenności do niestrawności, ale o wiele gorsze od tych drobnych dolegliwości są kołatanie serca i trudności w oddychaniu. Mogą one prowadzić do omdleń bez wyraźnej przyczyny lub ucisku w klatce piersiowej, który utrudnia napełnienie płuc powietrzem - wszystkie objawy skutkują niebezpiecznym bezdechem!

Stres, co zostało udowodnione klinicznie, powoduje u ludzi nie tylko utratę pamięci, ale także brak snu (stąd częste nocne pobudki) prowadzący bezpośrednio do innego symptomu - migrenowych bólów głowy.

Pod wpływem stresu wzrasta ciśnienie krwi i poziom glukozy. Poczujesz, jak adrenalina przepływa przez Ciebie. To przygotowanie organizmu do wyjścia z trudnej sytuacji - niezależnie od tego, czy będzie to ucieczka, czy walka! W takich momentach ustaje trawienie, dzięki czemu organizm może skupić całą swoją energię na ucieczce od przerażającej rzeczy, która wywołała reakcję stresową.

Jak zwiększyć odporność na stres?

Nasze umysły są najpotężniejszą częścią naszego ciała i mają ogromny wpływ na to, jak reagujemy w każdej sytuacji. Nie odczuwamy stresu z powodu tego, co nam się przytrafiło, ale bierze się on stąd, w jaki sposób postrzegamy daną sytuację. Na przykład, jeśli  wszystkie sprawy są już ustalone i zrobione - poświęć kilka minut dla siebie każdego dnia, bez rozpraszania się, aby się nie stresować! Zapchana skrzynka nie jest oznaką, że nie pracujesz lub robisz to wolno. Większość wiadomości to tzw. spam lub zadania, które nie wymagają Twojej uwagi. Nie ma sensu się nimi przejmować.

Inną świetną metodą jest medytacja, która może być pomocna zarówno w sytuacjach stresowych, takich jak egzaminy lub goniące terminy realizacji zadań, jak również w życiu codziennym. Po pięciu minutach medytacji poczujesz, że dręczące problemy nie są takie duże, jak mogłoby się wydawać. Kolejnym dobrym sposobem jest aktywność fizyczna, a także zwykły spacer na łonie natury. Z licznych badań wynika, że 15-minutowy spacer w lesie obniża stres o 60%! Równie skuteczne są książki, które pozwalają zatopić się w inne światy. Czytając, stabilizujesz i uspokajasz oddech, mózg skupia się na treści i tworzy obrazy w głowie, pozwalając oderwać się od codzienności.

Stres to wróg czy sprzymierzeniec? Niewielka dawka stresu działa motywująco i pobudzająco. Umysł staje się wyostrzony na bodźce i możesz lepiej zrealizować powierzone zadanie. Jednak nadmiar stresu prowadzi do wielu problemów zdrowotnych i może bardzo uprzykrzyć życie Tobie i Twoim bliskim. Warto więc znaleźć sposoby na radzenie sobie z nerwami, aby regularnie oczyszczać organizm. Istnieje wiele różnych czynników, które wpływają na tempo i skuteczność redukcji negatywnych emocji, w tym Twój typ osobowości i charakter wykonywanego zadania.

Zachęcamy Cię do znalezienia sposobów radzenia sobie ze stresem, aby nie przejął on kontroli nad Twoim życiem lub nie doprowadził do poważnych problemów zdrowotnych. Rozważ zapisanie się na kurs medytacji mindfulness, jeśli ostatnio niepokój wymyka się spod kontroli! Upewnij się, że sypiasz wystarczająco długo (min. 6-7 godzin na dobę) i zadbaj o swoją dietę. Posiłki i przekąski powinny być bogate w warzywa i owoce, które pomogą Ci pozbyć się przewlekłych stanów zapalnych.

Chcesz dogłębnie poznać przyczyny stresu? Zobacz, czy jest on Twoim wrogiem, czy sprzymierzeńcem. Przygotowaliśmy specjalny kurs, który pomoże rozstrzygnąć te kwestie. Zapraszamy na szkolenie pt.: „Stres - wróg czy sprzymierzeniec?”.