Wychowawcza rola szkoły

Szkoła uczy i bawi, ale także wychowuje.

Fundamentalnym i naturalnym środowiskiem społecznym, w którym rozwija się dziecko, jest rodzina. Szkoła to miejsce, które przy współpracy z rodzicami, wspiera w wychowaniu podopiecznych. W połączeniu z edukacją tworzy integralną całość, która wpływa i kształtuje młodego człowieka.

Co to jest i jak należy rozumieć wychowanie?

Według S. Jedynaka wychowanie w szerokim znaczeniu to: „całokształt oddziaływań środowiska społecznego, a także przyrodniczo-geograficznego, na człowieka, kształtujących jego osobowość”. W znaczeniu wąskim natomiast wychowanie to: „wyłącznie zamierzone i świadomie podejmowane zabiegi, których celem jest ukształtowanie bądź zmodyfikowanie określonych cech osobowości, a tym samym formowanie jej według obranego ideału wychowawczego”.

Pedagogiczna definicja przedstawia proces wychowania jako dynamiczny i złożony układ systematycznych oddziaływań bezpośrednich i pośrednich, zachodzących interpersonalnie, społecznie, instytucjonalnie wywołujących naturalne zmiany osobowości w jednostce, które są akceptowane i postulowane przez społeczeństwo.

Ellen Key uważała, że psychologia jest fundamentem wychowania. "Opowiadała się za takim wychowaniem, które miało szanować osobowość oraz naturę dziecka, uwzględniając przy tym jego własne możliwości rozwojowe. Prawo do osobistej wolności i niezależności było dla niej bardzo ważne. Postulowała w swoich teoriach poszanowanie naturalnej odrębności dziecka. Prawa do pełnej indywidualizacji nauczania dzieci i ich swobodnego rozwoju uważała za podstawowe”.

Wychowanie jest działaniem, w którym kluczową rolę odgrywa relacja powstała pomiędzy wychowawcą a wychowankiem, a której celem jest wywołanie zmian w funkcjonowaniu wychowanka.

Choć spektrum takich oddziaływań może być bardzo szerokie, to zazwyczaj wychowanie rozumiane jest jako oddziaływanie na sferę emocjonalno-motywacyjną dzieci i młodzieży oraz szeroko pojęty rozwój intelektualny. Wychowanie jest procesem stałym, i choć zazwyczaj sformułowanie to odnosi się do dzieci i młodzieży, to należy pamiętać, iż proces wychowawczy trwa całe życie, gdyż człowiek rozwija się nieprzerwanie.

Trudno jednoznacznie określić procesy, które służą wychowaniu, odbywa się ono bowiem podczas zabawy, rozmowy, pracy, nauki, wspólnego spędzania czasu itp. Wszelkie kontakty z innymi osobami, środowiskiem zewnętrznym, różne sytuacje życiowe powodują, że następuje proces wychowania. Można spotkać różnorodne interpretacje terminu wychowanie, zależnie od tego, czy rozumiane jest w znaczeniu szerszym, czy węższym.

W szerokim znaczeniu o wychowaniu mówi się w odniesieniu do rozwoju umysłowego, uczuciowego, sfery motywacji i konkretnych działań jednostki. Wychowywanie jest wtedy pojmowane jako kształtowanie wszelkich cech osobowości człowieka oraz odnosi się też do uczenia się. Przedmiotem wychowania jest ogólnie pojęta psychika ludzka. Jeśli mowa o wychowaniu w węższym znaczeniu, to skupić należy się przede wszystkim na kształtowaniu charakteru jednostki oraz przeżyć emocjonalno-motywacyjnych, zachowań i postaw, które są społecznie akceptowane i pożądane.

Kształcenie i wychowanie w szkole

U młodych osób edukacja oraz nauka służą do rozwoju poczucia odpowiedzialności czy szacunku do rodzimego dziedzictwa kulturowego. Jednocześnie dają poczucie otwartości na inne kultury i wzbudzają zainteresowanie światem.

Szkoła powinna dążyć do zapewnienia uczniowi odpowiednich warunków do jego rozwoju. Każdy jest inny, ale istnieją wspólne wartości, jak np. solidarność w sytuacji zagrożenia, ale także tolerancja, demokracja czy sprawiedliwość, których trzeba się nauczyć. Opuszczając mury uczelni, dziecko powinno być możliwie najlepiej przystosowane do kolejnych wyzwań – nowa szkoła, studia.

Wychowawcy zobowiązani są do wsparcia uczniów w kwestiach psychologiczno-pedagogicznych. Można to zrobić np. podczas godziny wychowawczej lub zajęć korekcyjno-kompensacyjnych. Młody człowiek będzie miał okazję, aby rozwiązać swój problem lub uzupełnić pewne braki w wiedzy.

Cechy wychowania

Wychowanie jest procesem złożonym, na który wpływ mają zarówno czynniki zewnętrzne, jak i uwarunkowania wewnętrzne, takie jak osobiste doświadczenia, aspiracje, motywy. Wiąże się to bezpośrednio z pojęciem adaptacyjności wychowania, czyli dostosowywania nowo poznawanych norm i zasad do „bazy”, czyli tego, co już znane i ugruntowane.

Kolejnym etapem adaptacji jest przeobrażanie swojej wiedzy i poglądów pod wpływem tych nowopoznanych. Wychowanie cechuje też intencjonalność, czyli świadomość celów, jakie są założone do osiągnięcia przez wychowawcę w stosunku do wychowanka. Stąd też wynika konieczność zaistnienia warunku profesjonalizmu i odpowiednio ugruntowanej wiedzy pedagogicznej u wychowawcy.

Ważne jest też by wychowawcy niezawodowi – rodzice i opiekunowie, zdawali sobie sprawę z owej intencyjności. Gwarantuje to bowiem zaistnienie słuszności ich poczynań wychowawczych. Istnieje jednak ryzyko, iż nadmiernie wygórowane intencje spowodują nadmierne wpływanie na działania wychowanków, i co za tym idzie, obniżenie u nich poczucia odpowiedzialności za siebie i swoje działania oraz samodzielności i zaradności.

Niezwykle istotną cechą wychowania jest jego interakcyjność. Cecha ta rozumiana jest jako występowanie współdziałania pomiędzy osobą wychowawcy a wychowankiem. Interakcja jest niezbędna w procesie dialogu, a traktowanie wychowanka w kategorii równoprawnego partnera sprawia, że staje się on istotnym ogniwem powstałej interakcji. Nie należy nigdy traktować osoby wychowywanej przedmiotowo, jest ona bowiem podmiotem wychowania i wszelkie działania nakierowane na jej rozwój powinny być dostosowane do wieku, poziomu percepcji czy nawet nastroju wychowanka i sytuacji, w jakiej aktualnie się znajduje.

Ważne jest też, by proces wychowawczy sprzyjał aktywizowaniu wychowanka do samorealizacji, rozwoju, nawiązywania innych kontaktów i relacji. W tym celu warto, by wychowawca swoim działaniem i zachowaniem prezentował postawę otwartości, wsłuchiwał się w potrzeby swojego wychowanka.

Nie można bowiem nigdy jednoznacznie określić, jakie cechy osobowości wynikają z wychowania i kontaktu z wychowawcami, a jakie są konsekwencją wpływu środowiska rówieśniczego i środków masowego przekazu.

Wychowanie jest także procesem długotrwałym, stałym i trwa przez całe życie. Człowiek zmienia siebie, swoje zachowanie, poglądy, podejście do niektórych spraw, co sprawia, że kształtuje się jego osobowość. Normy społeczne i reguły zachowania i postępowania powinny być stale aktualizowane, gdyż z czasem te, poznane kilka lub kilkadziesiąt lat wcześniej, zwyczajnie się dezaktualizują i zostają zastąpione nowymi, dostosowanymi do współczesnych realiów.

Długotrwałość wychowania odnosi się także do osoby wychowawcy i oznacza konieczność stałego kształcenia się, polepszania relacji z wychowankami, lepszego ich poznawanie i odpowiadania na ich potrzeby.

Wychowawcza rola szkoły

Placówki dydaktyczne wspierają rodziców w wychowaniu. W celu osiągnięcia najlepszych efektów, istotna staje się systematyczna i dobra współpraca pomiędzy szkołą a domem rodzinnym uczniów. Zadaniem pedagogów jest poznanie wychowanków i ich otoczenia, również rodzinnego.

Dobra współpraca to taka, która nie ogranicza się tylko do okazjonalnej wymiany informacji czy uroczystości szkolnych. Ważna jest systematyczna, a nawet codzienna współpraca. Rodzice, którzy współpracują ze szkołą, zauważają, że ich dzieci nie mają problemów z nauką. Naturalny dialog pomaga zidentyfikować potencjalne problemy i skutecznie im przeciwdziałać.

Ścisła współpraca, która uwzględnia sposoby oddziaływania na dziecko i partnerstwo na linii szkoła-dom, wzmacniają oddziaływanie wychowawcze w obu środowiskach. Dzięki temu młody człowiek otwarcie mówi o swoich problemach, bo wie, że ma solidne wsparcie w postaci pedagoga i rodziców, którzy pomogą mu je rozwiązać.

Temat wychowania ucznia jest bardzo ciekawy i obszerny. Wiele praktycznych informacji na ten temat, znajdziesz w kursie: Wychować ucznia – co to znaczy? Wychowawcza rola szkoły. Zapraszamy!

Bibliografia:

264. Jedynak (red.), Słownik etyczny, Lublin 1990, s. 264.
265. Gurycka, Struktura i dynamika procesu wychowawczego, PWN, Warszawa 1979, s. 55.
266. Piecuch, Dzieciństwo jako wartość, [w:] E. Jurczyk-Romanowska, L. Albański (red.), Rodzina a wychowanie...,