Jak pracować metodą projektów badawczych w przedszkolu?
Jak zacząć? - etap I metody projektów badawczych LEKCJA + PODCAST
Etap I:
Zainicjowanie tematu bliskiego dzieciom, tak, by mogły zwiedzać, obserwować, eksperymentować. Dzięki temu dzieci będą rozwijać różne umiejętności i zdolności intelektualne i społeczne;
W jaki sposób wybrać temat projektu? Czym się kierować?
Temat projektu powinien być zgodny z zainteresowaniami dzieci, zarówno wtedy, gdy chcemy i możemy, jako nauczyciele zaproponować projekt o dowolnej tematyce, jak również wtedy, gdy mamy z góry założone cele, które chcemy zrealizować. Jeśli rozpoczynamy naszą przygodę z metodą projektów, lepiej wybrać tę pierwszą możliwość. Druga z nich doskonale sprawdzi się w edukacji przedmiotowej, gdy będą powstawały projekty w ramach zajęć z geografii, przyrody czy chemii.
Sprzymierzeńcem jest na pewno czas. Jeśli nie możemy poświęcić na badanie rzeczywistości tyle czasu, ile będzie potrzebne dzieciom – zastanówmy się, czy w ogóle chcemy zaproponować im taką metodę. Aby rzetelnie poznać obszar, który dzieci wybrały, muszą one poświęcić wiele czasu na badanie, doświadczanie i sprawdzanie. To nie będą zajęcia zorganizowane „od – do”, raczej nowe wyzwania, gdzie znany jest tylko ogólny kierunek działań.
Na wybór tematu warto poświęcić wiele czasu, dlatego, że od zakresu tematycznego będzie zależało wiele działań proponowanych dzieciom i przez dzieci. Temat ustalamy wspólnie z grupą. Ja najczęściej zadaję pytanie otwierające dyskusję: O czym chcielibyście się uczyć? Co chcielibyście poznać? W początkowych etapach tego rodzaju pracy, zazwyczaj w tym miejscu padają nazwy bohaterów bajek i postaci popkultury. Oczywiście jest to jak najbardziej do wykorzystania podczas pracy metodą projektów. Stopniowo jednak zaczynają się pojawiać inne hasła, staramy się je wszystkie zapisywać. Ja zwykle jeszcze dodatkowo proszę dziecko, które zaproponowało dany temat, by zaznaczyło symbolicznie (rysunek, piktogram) hasło na plakacie.
Następnie staramy się pogrupować propozycje dzieci w taki sposób, by tematy można było określić pojęciami ogólnymi np. ptaki, drzewa, woda. Szczegóły dotyczące zakresu badań dzieci, ujawnią się w trakcie. Po przemyśleniu ogólnych tematów i pogrupowaniu ich w zbiory, zazwyczaj mamy 5- 6 pozycji na liście. Zostawiam dzieci na jeden lub dwa dni z tymi pomysłami.
Zazwyczaj proszę również, by sprawdziły w domu, czy mają materiały na określone tematy, by podzielić się wiedzą z kolegami. Po kilku dniach wracamy do naszych potencjalnych tematów, czasem dopisujemy kolejne. Oceniamy możliwości materialne i techniczne: zasób książek, możliwość odwołania się do pomocy ekspertów, wiedzę dzieci itp. W demokratycznym głosowaniu wybieramy temat, czasem jego najwięksi zwolennicy zachowują się jak na wiecu politycznym, próbując namówić pozostałe dzieci do zmiany decyzji. Ustalamy temat kierując się nie tylko liczbą głosów, ale również dostępnymi zasobami i argumentacją zarówno jego zwolenników jak i przeciwników.
Jakie są cechy dobrze wybranego tematu w metodzie projektów badawczych?
- Jest sformułowany dość ogólnie, aby treści, które dzieci będą poznawały, mogły się przenikać, by można je było rozszerzać, aby temat mógł ewoluować wraz z przyrostem wiedzy dzieci np. „Woda”, „Las”, „Łąka”, „Kucharz” itp.;
- Jest bliski dzieciom, dotyczy ich najbliższego otoczenia, konkretnych przedmiotów i zjawisk. W młodszych grupach przedszkolnych warto wybrać tematy, które odzwierciedlają treści możliwe do zaobserwowania w praktyce, a tematy projektów w rodzaju: „Wyobraźnia”, „Mądrość itp. zostawić dla grup bardziej zaawansowanych;
- Badania terenowe, spotkania z ekspertami, wycieczki do muzeum itp. są możliwe do zrealizowania w najbliższym otoczeniu dziecka podczas trwania projektu. Temat projektu, który dotyczy zjawisk i rzeczy, co do których będzie trudność ze zorganizowaniem wycieczek, wizyt studyjnych, spotkań z ekspertami, nie spełni wszystkich cech dobrego projektu. Dlatego, chociaż bardzo kuszące jest wybranie tematu projektu badawczego zgodnie z zainteresowaniami większości przedszkolaków na świecie (takimi pewnikami są np. „Kosmos”, „Dinozaury”), warto przemyśleć praktyczną stronę realizacji projektu. Jeśli tylko nie mieszkamy w amerykańskim Huston, nie mamy zbyt wielu szans na obejrzenie z dziećmi rakiet kosmicznych i narysowanie ich „z natury”;
- Zbyt obszerna tematyka projektu np. „Świat”, nie wyklucza tego tematu spośród innych, przewidzianych do realizacji. Warto jednak pamiętać , że po wstępnym etapie ustalania z dziećmi zagadnień, którymi będą się zajmować, trzeba będzie tak szeroki temat zawęzić do tematyki zawartej w pytaniach ogólnych, sformułowanych przez dzieci. Podstawową cechą projektu jest to, by dzieci miały możliwość dogłębnie poznać dane zagadnienie. Przy tak ogólnie sformułowanym temacie projektu badawczego, poznawanie treści w nim zawartych musiałoby trwać zapewne całe życie. Dlatego, kierując się zagadnieniami, które dzieci chcą poznać, można zawęzić treść tematu np. „Świat pod ziemią”;
- Temat sformułowany przez dzieci jako przewodni motyw do poznania zagadnień w metodzie projektu, nie może być również zbyt wąski znaczeniowo. W sytuacji, gdy zajmiemy się np. „Jabłkiem”, warto naprowadzić dzieci również na zagadnienia związane ze zdrowiem, rysem kulturowym i historycznym, dietą, symbolami. Jeśli nauczyciel/ka będzie (zapewne zgodnie z pierwotnymi pomysłami dzieci) próbował/a zachęcić dzieci do badania tematu jedynie w tej perspektywie, jaką one zaproponowały, temat szybko się wyczerpie i nie będzie dla dzieci wyzwaniem. W sytuacji wspomnianego tematu: „Jabłko”, może to być – obok znaczenia owoców w diecie, budowy jabłka, roli witamin i mikroelementów, sposobu powstawania przetworów z jabłek itp., również jabłko jako symbol władzy królewskiej, jabłko jako ważny element baśni „Królewna Śnieżka” czy nawet historia Newtona i znaczenie przysłowia: „Niedaleko pada jabłko od jabłoni”. Projekt badawczy to wspaniała metoda, którą można z powodzeniem wykorzystać w edukacji zintegrowanej, modułach łączących wiedzę z kilku przedmiotów;
- Temat projektu musi być ciekawy, inspirujący, rozbudzający wyobraźnię dzieci, najlepiej wybrany przez nie same drogą negocjacji i kompromisów. Projekty szkolne, dotyczące określonego zagadnienia np. „Polska za czasów Chrobrego”, aby spełnić wszystkie cechy tej metody mogą być zaprezentowane z innej perspektywy i zachęcam do tego np. Polska za czasów Chrobrego opisywana przez potrawy, ubrania, zwierzęta itp.
- Temat projektu musi pozwolić na pracę w terenie i doświadczalne badanie świata;
Przygotowanie siatki wstępnej i stworzenie listy pytań, czyli zebranie informacji, co dzieci wiedzą na dany temat
Dobry nauczyciel jest mentorem, przewodnikiem, który pomaga dzieciom uczyć się, bazując na ich własnej wiedzy i zainteresowaniach. Zachęca też do dzielenia się wiedzą z innymi oraz nie mówi i nie robi niczego, co dzieci mogą wykonać samodzielnie. Dlatego też tworzenie siatki wstępnej, punktu wyjścia projektu badawczego powinno być takim elementem, z którego nauczyciel i dzieci dowiadują się, jaki jest poziom wiedzy i umiejętności dzieci na początku projektu. Nauczyciel ma za zadanie wspierać i zachęcać dzieci w formułowaniu pytań oraz wstępnych hipotez w taki sposób, by grupa mogła określić cele swojej pracy. Jak to zrobić?
-
Siadamy wspólnie, przypominamy ogólnie sformułowany temat i kierujemy do dzieci pytania otwarte w rodzaju:
Z czym wam się kojarzy (temat)?
Co to słowo oznacza?
Czy widzieliście/czuliście/doświadczyliście kiedyś (temat)?
Jak to wygląda?
Gdzie to występuje/mieszka/żyje?
Kto się tym posługuje/do czego służy?
Do czego możemy to wykorzystać?
Do czego może nam się to przydać?
Jak można to inaczej nazwać?
Jak można to opisać (przymiotniki)?
Wszystkie odpowiedzi i hipotezy dotyczące odpowiedzi dzieci zapisujemy. Ja robię to w takiej formie, że pierwszą siatkę, tę wstępną rysuję w ten sposób, by główny temat zapisany był na środku kartki, a od niego odchodzą strzałki i hasła, które wymienią dzieci. Podczas zapisywania i/lub rysowania symboli przez dzieci, staram się, by grupować hasła w zbiory bardziej ogólne, tak, podsumowując wypowiedzi dzieci. W ten sposób dzieci widzą wyraźnie, ile informacji i jakie zagadnienia zapisane zostały w poszczególnych obszarach. Oczywiście na koniec warto te zagadnienia przeczytać dzieciom i powiesić planszę w widocznym miejscu. Podczas całej pracy będziemy uzupełniać naszą siatkę wiedzy. Istotne zagadnienia, które dzieci poznają, powinny dopełnić wiedzę i znaleźć się na tej pierwotnej siatce wiedzy dzieci. Warto wpisywać różnymi kolorami informacje uzyskane przez dzieci później.
Lista pytań, którą sformułujemy i zapiszemy w początku etapie projektu, będzie dla dzieci wskaźnikiem tego, czego chcą się nauczyć podczas jego realizacji. Dla nauczyciela natomiast będzie podpowiedzią, w jakim kierunku biegną zainteresowania dzieci i pozwoli na zaplanowanie wycieczek czy spacerów, których to czynności nie może zlecić samym przedszkolakom.
Jak sformułować listę pytań? Ja zazwyczaj pytam dzieci: Czego chcielibyście się dowiedzieć? i zapisuję wszystkie dziecięce pytania, zostawiając miejsce na wpisanie odpowiedzi. Listę pytań warto powiesić w widocznym miejscu i podczas pracy zapisywać na niej kolejne, pojawiające się w trakcie pracy nad projektem, pytania i ciekawostki. Warto ją tez czytać codziennie z dziećmi, by kontrolować postępy. Często dzieci wiedzą już coś, czego nauczyciel nie dostrzegł i są w stanie odpowiedzieć na nurtujące je wcześniej zagadnienia. Dzieci nie muszą odnosić się do tych zagadnień po kolei, zgodnie z zapisem. Projekt badawczy jest metodą, która jak żadna inna pozwala na podążanie za zainteresowaniami dzieci.
-
Zajęcia wprowadzające, dzięki którym nauczyciel buduje wspólne doświadczenia dla całej grupy.
W pracy metodą projektów badawczych bardzo ważne jest, by odnosić się do własnych doświadczeń dzieci, ich osobistych historii oraz dokumentować pracę w ten sposób, by wizualizować przyrost wiedzy i umiejętności. Jakie metody warto wykorzystać we wstępnym etapie projektu?
- historyjka – opowiadanie i rysowanie osobistych historii dzieci, związanych z wybranym tematem, opisujących ich doświadczenia;
- prezentacja ciekawego, nieznanego dzieciom przedmiotu, związanego z tematem lub nawiązującego do pytań sformułowanych przez dzieci;
- rozmowa;
- lektura książki, oglądanie filmów, słuchanie muzyki;
- kącik tematyczny – warto w sali stworzyć kącik złożony z przedmiotów nawiązujących do tematu i przyniesionych przez dzieci z domu. Trzeba ustalić zasady korzystania z tych przedmiotów, podkreślając zgodę ofiarodawcy na używanie przedmiotów przez inne dzieci w grupie;
- malowanie, budowanie z klocków itp., zgodnie z wybranym tematem;
Na tym etapie ważne jest przygotowanie sali do realizacji projektu m.in. gromadzenie sprzętu i materiałów przy współpracy dzieci i ich rodziców.
-
Przygotowanie siatki tematycznej dotyczącej obecnego zasobu wiedzy.
Wspólnie z dziećmi dopisujemy dodatkowe informacje do siatki wstępnej, biorąc pod uwagę wiadomości, które dzieci usłyszały od kolegów oraz umiejętności, które już zdobyły przygotowując się podczas prac wstępnych. Mogą to być rysunki, siatki, konstrukcje wypowiedzi;
-
Przygotowanie siatki lub listy pytań do projektu.
Lista pytań to punkt wyjścia do dalszych działań. Jest to rozbudowanie siatki pytań, którą dzieci już wcześniej wstępnie stworzyły. Jeśli podczas codziennej pracy przy tworzeniu kącika tematycznego, dzieci uzyskały odpowiedzi na pytania, zapisujemy je lub weryfikujemy wcześniejsze hipotezy.
W podejściu projektowym ważniejsze są źródła bezpośrednie niż pośrednie. Dzieci uczą się porządkować informacje zdobyte podczas osobistych doświadczeń i formułować proste hipotezy i wnioski. Ważne, by nie dawać dzieciom gotowych odpowiedzi.
W jaki sposób można pobudzić dzieci do formułowania pytań i hipotez?
- Dyskusja pomaga dzieciom stwierdzić, co już wiedzą, czego się nauczyły, a czego nie wiedzą i chciałyby się nauczyć. Dla dzieci bardzo wartościowe są rozmowy w małych grupach z nauczycielem i innymi dziećmi. Rozmowy te dotyczą ich działań, eksplorowania obiektów i przedmiotów, planowania dalszych czynności. Nauczyciel może wtedy ukierunkować dyskusję i pomagać sprecyzować wypowiedź dziecka oraz pomóc mu sformułować wnioski.
- Praca w terenie dostarcza okazji do bezpośrednich poszukiwań odpowiedzi na postawione pytania. Badania te mogą dotyczyć: budynków, firm, zjawisk przyrody, zabytków, pojazdów, ludzi, przedmiotów itp. Pozwalają dzieciom lepiej zrozumieć otaczający świat i umożliwiają zdobycie wiedzy poprzez samodzielne doświadczenia.
- Badania, eksperymenty, doświadczenia - pomagają dzieciom w przygotowaniu się do różnych sytuacji przez omówienie wszelkich możliwości. Dzieci eksplorują, analizują strukturę przedmiotów i materiałów, szkicują te przedmioty, oglądają przez szkło powiększające oraz poszukują dodatkowych informacji w książkach.
- Pokazy są istotnym sposobem na dokumentowanie procesu uczenia się Na tablicach i ścianach zawieszane są wytwory pracy dzieci. Prowadzą do rozmów, dyskusji nad przebiegiem etapu lub całości projektu.
- Prezentacje to wyrażanie i komunikowanie dziecięcych pomysłów, poprzez rysunek, szkic, model, zapis, scenkę dramową. Forma ta pozwala na asymilowanie wiedzy i pełniejsze poznanie tematu.
Gdy pytania się skrystalizują, zaczyna się kolejny etap – aktywność badawcza