Scenariusze zachowań
Przykładowe scenariusze zachowań uległych, agresywnych, pośrednio agresywnych i asertywnych:
Co na obiad?
Scenariusz: państwo X mieszkają razem. Oboje pracują w pełnym wymiarze godzin i dzielą się domowymi obowiązkami. Tego dnia ona wraca zmęczona do domu i zastaje męża czytającego gazetę.
Ulegle: Pani X wzdycha, wchodząc do pokoju. Chciałaby wyjść gdzieś na obiad, czuje się zbyt zmęczona, aby zabrać się do gotowania, ale nic nie mówi. Sili się na uśmiech i pyta słodko: Co chciałbyś na obiad, kochanie? Potem wychodzi przygotować posiłek, przez cały czas czując się jak męczennica. Szykując obiad, odbiera telefon od matki, której skarży się, że sama musi zajmować się wszystkim.
Agresywnie: Pani X narzeka, że miała ciężki dzień. Krzyczy na męża: Chyba zwariowałeś, jeśli myślisz, że będę dla ciebie gotowała, kiedy tak podle się czuję! Grozi, że od niego odejdzie, jeśli on nie posprząta bałaganu w domu i nie zabierze jej do jakiejś przyzwoitej restauracji. Nazywa go obrzydliwym leniem i wypomina mu, że nie dba ojej uczucia.
Pośrednio agresywnie: Pani X lekkim krokiem wchodzi do pokoju i pyta: Co chcesz dziś zrobić z obiadem? Ma nadzieję, że mąż zaproponuje wyjście do restauracji lub przynajmniej pomoc w gotowaniu, ale on szczerze odpowiada: Jestem zmęczony, czy mogłabyś dzisiaj coś sama przygotować? Pani X stara się sprawiać wrażenie jeszcze bardziej zmęczonej — ma nadzieję, że tym razem mąż pojmie aluzję. Niestety. Zrezygnowana zgadza się ugotować obiad. Idzie do kuchni i z furią rzuca garnkami, przygotowując coś, czego on nie cierpi, a w dodatku to przypala.
Asertywnie: Pani X zastaje męża w pokoju i pyta, czy mogliby porozmawiać o obiedzie. Mówi, że miała ciężki dzień i czuje się zmęczona. Pyta, jak on się czuje. Proponuje, aby razem przygotowali coś do jedzenia albo zjedli w mieście. Osiągają kompromis i żadne z nich nie czuje się poszkodowane ani nie ma wrażenia, że się poświęca.
W kinie
Scenariusz: Państwo Y idą do kina. W kinie obok nich siedzi małżeństwo z dwójką dzieci: dziesięciomiesięcznym i trzyletnim. Niemal od pierwszej sceny trzyletnia dziewczynka zarzuca rodziców pytaniami: Kto to? i Co on robi? Dziesięciomiesięczne niemowlę nieustannie pokrzykuje, a w końcu zaczyna głośno płakać. Państwo Y mają dość hałasu i przeszkadzania.
Ulegle: Pan Y przewraca oczami i głęboko wzdycha, patrząc na krzyczące niemowlę. Kaszle i znacząco chrząka, ale bez rezultatu. „No trudno — myśli pan Y — oni też mają prawo tu być, nie mogę im nic powiedzieć. Jakoś wytrzymam”. Próbuje nie zwracać na nich uwagi, choć hałas odbiera mu przyjemność oglądania.
Agresywnie: Pan Y od razu widzi, do czego prowadzi ta sytuacja i nie zamierza pozwolić parze okropnych dzieciaków zakłócić oglądania filmu. Ostro mówi rodzicom maluchów, że skoro są za skąpi, aby zatrudnić opiekunkę do dzieci, powinni zostać w domu i wypożyczyć film na wideo. Kiedy hałas nie ustaje, pan Y kopie w krzesła rodziców dzieci i mówi: Albo natychmiast uciszycie te dzieci, albo dopilnuję, aby kierownik was wyprosił!
Pośrednio agresywnie: Pani Y pochylając się, „niechcący” wylewa colę na kolana ojca dzieci. Kiedy ten się ogląda, pani Y „przeprasza” przez zaciśnięte zęby. Gdy hałaśliwa rodzina wciąż nie rusza się z miejsca, pani Y z siedzącą obok osobą wszczyna głośną rozmowę o upadku kultury i manier w społeczeństwie.
Asertywnie: Ponieważ hałas zupełnie zagłusza film, pani Y delikatnie dotyka ramienia matki i mówi spokojnie: Przepraszam, ale w tym hałasie nie można spokojnie oglądać. Wiem, jak trudno uspokoić dzieci, ale byłabym wdzięczna, gdyby państwo zabrali niemowlę na korytarz, dopóki się nie uspokoi. Po zakończeniu seansu pani Y znajduje kierownika kina i prosi, aby wprowadzono zwyczaj nie wpuszczania na seanse dzieci poniżej 5 roku życia.
Mimo że zachowania asertywne wydają się być najbardziej adekwatnym i rozsądnym rozwiązaniem w różnych sytuacjach, każdy z nas zachowuje się czasem (lub zazwyczaj) w sposób uległy czy agresywny. Dzieje się tak dlatego, iż każde z tych zachowań przynosi pewne korzyści. Mają one jednak także mniej lub bardziej oczywiste wady.
|
Dlaczego jesteśmy ulegli? |
Co ryzykujemy? |
Jakie odnosimy korzyści? |
|
• Boimy się utraty akceptacji ze strony innych. • Boimy się reakcji innych. • Uważamy, że to grzeczne zachowanie. • Chcemy uniknąć konfliktu. • Chcemy manipulować innymi. |
• Utratę poczucia własnej wartości. • To, że poczujemy się skrzywdzeni, źli, sfrustrowani. • To, że zachęcimy innych do dominacji. • Wybuch agresji spowodowany nagromadzeniem uczuć. |
• Poczucie bycia lubianym. • Nie musimy się wysilać: łatwiej być uległym niż walczyć o swoje. • Inni chwalą nas za grzeczność i poświęcenie. |
|
Dlaczego jesteśmy agresywni? |
Co ryzykujemy? |
Jakie odnosimy korzyści? |
|
• Boimy się, że nie dostaniemy tego, co chcemy. • Nie wierzymy w siebie. • Wcześniej okazywało się to skuteczne. • Chcemy zwrócić na siebie uwagę. • Chcemy pokazać swoją władzę. • Chcemy wyładować złość. • Chcemy manipulować innymi. |
• Konflikt z innymi ludźmi. • Utratę szacunku dla siebie. • Utratę szacunku dla innych. • To, że staniemy się nielubiani. • Poważny stres. • Możliwość, że dojdzie do przemocy. • Rezultaty przeciwne do oczekiwanych. |
• Czujemy się autorytetem. • Czujemy się ważni. • Inni nas słuchają. • Nie pokazujemy własnych słabości. • Podtrzymujemy dobre mniemanie o sobie przez obarczanie winą innych. • Kontrolujemy ludzi i sytuacje. • Sprawiamy wrażenie bardzo pewnych siebie. |
|
Dlaczego jesteśmy asertywni? |
Co ryzykujemy? |
Jakie odnosimy korzyści? |
|
• Jesteśmy zadowoleni z siębie i innych. • Mamy szacunek dla siebie i innych. • Mamy poczucie kontroli nad własnym życiem. • Jesteśmy uczciwi wobec siebie i innych. |
• Możemy nie być lubiani za to, że wyrażamy się otwarcie. • Zmiany w naszych relacjach z innymi. • Pewien stres w początkowej fazie bycia asertywnym. |
• Możemy w pełni wyrazić swoje potrzeby i uczucia. • Mamy poczucie kontroli nad własnym życiem. • Łatwiej osiągamy cele. • Mniej ranimy innych. • Rośnie w nas wiara we własne możliwości. |